مهندسی نفت یکی از رشته‌های مهم در گروه مهندسی است. این رشته با مقوله انرژی سر و کار دارد؛ تامین انرژی از سوخت‌های فسیلی که نقش مهم و سازنده‌ای در دنیا دارد. اما در این رشته به چه موضوعات و مباحثی پرداخته می‌شود؟ هدف از تحصیل در این رشته چیست و چه نوع کارکردی در جامعه، اقتصاد و تامین نیازهای اساسی دارد؟ با رزومه فارسی همراه باشید.
نفت چیست؟
در مورد نفت به خصوص از مقوله سیاست و جنجال‌هایی که پیرامون خود در منطقه خاورمیانه بالاخص برای ایران داشته است، زیاد شنیده‌ایم؛ اما آیا تا به حال شده که در مورد خود نفت و اینکه از چه موادی تشکیل شده است یا چگونه استخراج می‌شود و چه مقدار از آن برای مصارف سوخت و انرژی استفاده می‌شود، از خود سوال کنید؟
نفت یک نوع انرژی سوختی از انواع سوخت‌های فسیلی است که به آن Petroleum می‌گویند. این نوع سوخت از تجزیه سال‌های طولانی ارگانیسم‌هایی چون جلبک و پلانکتون‌ها در مجموعه سنگ‌های رسوبی حاصل می‌شود که به طور طبیعی در صفحات زیرین زمین موجود است.
رنگ نفت معمولا سیاه است که به دلیل ارزش اقتصادی و بحث‌های سیاسی پیرامون، به آن طلای سیاه هم می‌گویند. البته برخی مواقع ممکن است نفت به رنگ‌های دیگری مانند قهوه‌ای تیره، سبز و حتی زرد هم دیده شود که این تغییر رنگ به دلیل وجود مواد ترکیبی متفاوت و ارزشمند در داخل آن است.
از نفت خام خالص، فرآورده‌های بسیار زیادی مثل بنزین، نفت سفید و دیگر سوخت‌های دیزلی به دست می‌آید که هر کدام ارزش بسیار زیادی دارند. پس از استخراج نفت از سکوهای نفتی، نوبت به پالایش آن می‌رسد تا برای استفاده‌های گوناگون، آماده عرضه به بازار شود؛ اما این پالایش به فرآیند ساده‌ای نیست و شامل چندین مرحله است. نفت بعد از پالایش برای ساخت انواع مواد دارویی، آرایشی، سوخت کارخانه‌جات، مواد پلاستیکی، انواع شوینده‌ها، رنگ‌ها و... استفاده می‌شود.
مهندس نفت کیست؟
همان‌طور که در بخش قبلی گفتیم، نفت خام در زیرِ زمین به صورت طبیعی موجود است اما باید به کمک روش‌های برنامه‌ریزی شده آن را استخراج کرد. کار طراحی روش‌های استخراج توسط مهندس نفت انجام می‌گیرد؛ البته این کار به صورت تیمی با همکاری دانش‌آموختگان رشته زمین‌شناسی و البته شیمی انجام می‌شود.
بنابراین مهندس نفت باید بهترین روش‌های طراحی را در جهت کشف و استخراج منابع نفتی انجام دهد تا میزان هزینه‌های اضافی در مرحله حفاری و سایر مواردی که در استخراج و تولید انجام می‌شود؛ کاهش یابد.
سه حوزه اصلی که مهندس نفت در آن فعالیت می‌کند عبارت‌اند از:
- اکتشاف
- استخراج
- بهره‌برداری
در واقع مهندس نفت باید ابتدا مراکز حاوی نفت یا گاز را به درستی شناسایی کرده، سپس عملیات حفر را طراحی و بعد از آن، مراحل استخراج را با طرحی مشخص به مرحله انجام برساند.
چگونه مهندس نفت شویم؟
برای ورود به رشته مهندسی نفت باید از طریق دانشگاه اقدام کنید. این رشته زیر شاخه دوم گروه ریاضی است و بعد از قبولی در کنکور می‌توانید در مقطع کارشناسی ادامه تحصیل دهید. همچنین رشته مهندسی نفت در سایر مقاطع مثل کارشناسی ارشد و دکترا در دانشگاه‌های سراسر ایران قابل پذیرش است.
رشته مهندسی نفت شامل گرایشات متنوعی است:
- گرایش مهندسی مخازن هیدروکربوری
- گرایش حفاری و استخراج نفت
- گرایش بهره‌برداری از منابع نفت
دانشگاه تهران، دانشگاه امیرکبیر تهران، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه صنعت نفت اهواز، دانشگاه صنعت نفت آبادان، دانشگاه شیراز و دانشگاه صنعتی سهند تبریز جزو دانشگاه‌های مطرح برای ادامه تحصیل در رشته مهندسی نفت هستند.
مهارت‌های مورد نیاز مهندسی نفت
در کنار تحصیلاتی که باید در دانشگاه سپری شود، نیاز است که مهندس نفت به مهارت‌های زیادی نیز تسلط کافی داشته باشد.
توانایی حل مسائل و قدرت تجریه و تحلیل به همراه کار تیمی جزو مهارت‌های لاینفک پروژه‌های مهندسی از جمله مهندسی نفت می‌باشد. داشتن علاقه و دانش نسبت به ریاضی یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که باید مهندس نفت داشته باشد؛ چرا که یک مهندس نفت در هر مرحله از انجام پروژه‌ها، با یک سری مسائل محاسباتی مواجه می‌شود که اگر به درستی از پس آن‌ها بر نیاید، هزینه‌های زیادی بر پروژه متحمل خواهد شد.
قدرت جسمی بالا و توانایی روحی سخت هم یکی از مهارت‌های مورد نیاز برای شغل مهندسی نفت می‌باشد؛ چرا که مهندسان نفت در بیشتر ایام سال به دور از خانواده و در محیط‌های گرم و خشک مشغول ماموریت هستند.
توانایی مکالمه به زبان انگلیسی و به طور کلی یادگیری زبان انگلیسی در جهت عقد قراردادهای بین‌المللی و پیشرفت شغلی بسیار موثر است و باید به عنوان یکی از مهارت‌های اصلی در نظر گرفته شود.
از همه مهم‌تر نرم‌افزارهای تخصصی رشته مهندسی نفت می‌باشد که هر مهندسی در این حوزه باید بر نرم‌افزارهای مربوطه تسلط کافی داشته باشد؛ چرا که برای انجام پروژه‌های طراحی بسیار مورد نیاز است و یکی از اولویت‌های استخدام شرکت‌ها و سازمان‌ها می‌باشد.
نرم‌افزارهای مورد نیاز رشته مهندسی نفت:
- WellCat
- Pipesim
- OlGA
- Vista
- Geolog
- Flunent
- Hliburton Redbook
- PVTsim
- Drilling Office
- Pansystem
وظایف مهندسی نفت
مهندس نفت به مانند سایر مشاغل وظایفی بر عهده دارد که باید مسئولیت هر یک را تماما بر عهده بگیرد تا کار تیمی با اشتباه یا خسارت مواجه نشود.
برخی از این وظایف عبارت‌اند از:
1- طراحی سودآورترین روش استخراج
همان‌طور که ذکر شد، یکی از مهارت‌های مهندس نفت، طراحی بهترین روش ممکن برای حفر و استخراج نفت و فرآورده‌های نفتی است. نه تنها طراحی روش استخراج بلکه انتخاب وسایل و تجهیزات موثر برای استفاده در مراحل استخراج از دیگر وظایف مهندس نفت است. باید توجه داشت که بهترین طرح با حداقل هزینه و بیشترین دستاورد مورد تایید مدیران خواهد بود.
2- ارزیابی صحیح
مهندس نفت باید با دانش بالا و مهارت کافی بر نرم‌افزارهای نامبرده و تجهیزات کامپیوتری بتواند در شناسایی انواع چاه‌ها، حفاری‌ها و استخراج نفت خام به درستی عمل کند. برای یک ارزیابی صحیح، روحیه کار تیمی مورد نیاز است تا با اعضای گروه زمین‌شناسی و گاهی اوقات شاخه‌های شیمی ارتباط موثر گرفته و با تجربه و تحلیل برآوردهای به عمل آمده، میزان هزینه‌های اضافی را کم کرده و یک استخراج به صرفه و بهینه را به مرحله انجام برساند.
3- صیانت در نگهداری منابع طبیعی
حفر چاه و استخراج نفت به خودی خود می‌تواند در ایجاد فرسایش خاک موثر بوده و یا به سایر منابع طبیعی موجود در محیط زیست آسیب برساند؛ اما اگر مهندس نفت طراحی‌های خود را با محاسبات دقیق در جهت حفظ منابع طبیعی انجام دهد، میزان خسارت‌ها به حداقل ممکن کاهش خواهد یافت.
4- مدل‌سازی معقولانه
معمولا برای شناسایی دقیق جهت حفر چاه باید اطلاعات کامل و کافی پیرامون زمین شناسی و همچنین پتروفیزیک مخرن داشت که این اطلاعات از گروه زمین‌شناسی قابل استفاده و برآورد است. بعد از این شناسایی، نوبت به مرحله مدل‌سازی می‌رسد که مهندس نفت باید طبق همان محاسبات و اطلاعات زمین‌شناسی، مدل واقعی خود را ترسیم کرده و به گروه، با ذکر توضیحات موثر و قابل توجیه ارائه دهد. این مدل‌سازی به شدت وابسته به مهارت و تسلط بر نرم‌افزارهای نامبرده دارد که برای شغل مهندسی نفت یک امر ضروری است.
شخصیت مهندس نفت
به طور کلی مشاغل مهندسی یک کار تیمی هستند و اینگونه نیست که یک نفر به تنهایی تمامی محاسبات و پیش بینی‌های لازم را انجام دهد؛ پس اگر روحیه جمع‌طلب دارید، این رشته مهندسی برای شما مناسب است. ضمنا باید روحیه خستگی‌ناپذیر داشته باشید؛ یعنی انجام محاسبات ریاضی و آزمون و خطا در انواع مدل‌های آزمایشی شما را کلافه نکند و به هر طریقی کوتاه نیایید.
مهندس نفت نباید یک فرد وابسته به خانواده باشد؛ چون این شغل جزو مشاغلی است که معمولا افراد باید دائما در رفت و آمد و ماموریت باشند.
آینده شغلی مهندس نفت
به طور کلی در ایران میزان خروجی دانشگاه‌ها و بازار کار یکسان نیست و پیدا کردن یک شغل مناسب از رشته مهندسی نفت شاید کار آسانی نباشد؛ اما در مورد این رشته بیشتر فاکتورهای استخدامی به خود فرد باز می‌گردد؛ اینکه در چه دانشگاهی تحصیل کرده است، با چه معدلی مدرک دانشگاهی را کسب کرده است و همچنین تحصیلات تکمیلی هم جزو موارد مهم پذیرش در شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی و خصوصی است. در کنار موارد نامبرده، میزان تسلط فرد بر زبان دوم مخصوصا زبان انگلیسی و همچنین یادگیری و تسلط کامل بر نرم‌افزارهای این حوزه امتیازات ویژه‌ای در رزومه مهندس نفت محسوب خواهد شد که شانس استخدام وی را بالا می‌برد.
درآمد و حقوق مهندس نفت
درآمد شغلی در کشور ایران به طور دقیق مشخص نیست. با توجه به آنچه که در بخش آینده شغلی ذکر شد، اگر فرد دارای تحصیلات تکمیلی و مسلط به انواع نرم‌افزار و زبان انگلیسی بوده و کمی هم تجربه کاری داشته باشد، طبیعتا حقوق و درآمد بالایی خواهد داشت و معمولا یا جذب گروه‌های علمی و تحقیقاتی دانشگاهی شده و یا در سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ مشغول به کار خواهد شد.
سخن پایانی
این مقاله بیشتر در جهت شناخت رشته مهندسی نفت مطالبی را ارائه داده است که می‌تواند برای افراد مختلف با گروه سنی متفاوت مورد اهمیت باشد. همچنین اگر برای انتخاب شغل مهندسی نفت تصمیم جدی گرفته‌اید این مقاله و نکات پیرامون برای گزینش هوشمندانه‌تر و آگاهانه‌تر مفید خواهد بود. بنابراین قبل از انتخاب، از جزئیات شغل مورد نظر، تیپ شخصیتی لازم و سایر نکاتی که در این مقاله ذکر شد، اطلاع بیشتری کسب کنید تا بتوانید انتخاب هوشمندانه‌تری داشته باشید.
